Peyzaj Tasarımının Esasları

Peyzaj tasarımı, işlevi, estetiği, bakımı ve sürdürülebilirliği bir bahçede veya arazide bir araya getirme ve bu yeri peyzaj uygulamasına hazırlama sürecidir. Peyzaj aslen mekânları doğal öğelerle güzelleştirmekle ilgili olsa da, mekânın kullanım amacı ve kullanım kolaylığı da aynı derecede önemlidir. Estetik ihtiyaçları karşılayıp ziyaretçi çekebilmek için, renkleri, biçimleri, çizgileri, ölçeği ve dokuyu dikkate almak gerekir.

Hem yapısal hem bitkisel peyzajın kapsamına giren alanlar vardır ve peyzaj tasarımı yaparken her ikisini bir arada düşünmek gerekir. Yürüme yollarını, duvarları, pergolaları ve diğer kalıcı yapıları içeren ve peyzajınızın biçimsel özelliklerini temsil eden yapısal peyzaj öğeleri, peyzajın içinde hareketliliği ve bölümlendirmeyi sağlamak açısından her tür peyzaj tasarımının temelidir. Diğer taraftan bitkisel öğeler, arazinin geri kalanını içerir. Peyzaj ve bahçe deyince ilk akla gelen çiçekler, ağaçlar ve çim gibi yer örtücü bitkiler, elbette renk ve doku açısından peyzajda can alıcı bir rol oynarlar.

Peyzaj tasarımı, dört mevsimi de dikkate alır. İyi tasarlanmış bir peyzajda yıl boyu ilginç çiçekler ve renkler görmek mümkündür. Ziyaretçileriniz sonbahar ve kış aylarında çıplak dallar görmek istemezler. Peyzaj öyle bir tasarlanmalıdır ki örneğin herdem yeşil bitkiler tabanı oluştururken, aradan kırmızı yılbaşı çiçekleri ve sarı yıldız biçimli çiçekleriyle yazı anımsatan sarı yaseminler fırlamalıdır.

Peyzaj özenli ve ayrıntılı planlama gerektirse de hiçbir şey sonsuza kadar kalmaz. Her şey zamanı geldiğinde değiştirilip düzeltilebilir!

Herhangi bir projeye planlama yapmadan başlamak zordur.

Bu, peyzaj tasarımı için de geçerlidir. Ölçeği ne olursa olsun çarpıcı ve işlevsel bir bahçe yapabilmek için, önce onu uzmanların da desteğiyle acele etmeden, iyice tasarlamak gerekir. Peyzajımızın bazı ihtiyaçlarını anlasak da, hatta markamızın ve kişiliğimizin hangi özelliklerini yansıtmak istediğimizi bilsek de, bunlara arazide ya da bahçede hayat vermek kolay olmayabilir.

Bir işletmenin peyzajı, marka değerlerini ve amacını yansıtmalı ve ziyaretçilere işten ya da alışverişten sonra dinlenebilecekleri, çocuklara doğada oynayıp öğrenebilecekleri bir ortam veya hastalara hastane penceresinden bakabilecekleri hoş bir manzara sunmalıdır. Bir bahçenin peyzajı, sahibinin kişiliğini yansıtmalı, konutsal alanlarda kuşlarla diğer hayvanlara doğal ortam sağlamalı veya ev sahibinin misafirleriyle bir fincan çay içebileceği bir mekân yaratmalıdır.

Her iki tür peyzajda da kullanım alanı için uygun özellikleri yaratmak için tasarım şarttır. Dolayısıyla dış mekânınızı optimize edin ve tasarıma başlayın!

Peyzaj tasarımı yaparken 5 unsuru dikkate almak gerekir: Renk, biçim, çizgi, ölçek ve doku. Sanat eğitimi almış olanlar bu kavramlara aşinadır. Peyzaj tasarımı bir sanattır. Peyzajınıza ziyaretçi çekmekte ve ziyaretçileri orada tutmakta en önemli etken, görünümdür; dolayısıyla peyzajın büyük sanat eserleri gibi cazip ve etkileyici olması gerekir.

Renk
Farklı renkler bizde farklı duygular uyandırdığından, renk, cazip bir peyzajın en önemli özelliği sayılabilir. Renkler, farklı okazyonları ve özel günleri temsil etmek için de kullanılabilir. Zaten sık sık değiştirilen tek yıllık bitkilerin bu amaçla kullanılabilmesi bir avantajdır. Arazinizin yıl boyu renkten mahrum kalmaması ve bakıma daha az ihtiyaç duyması için mevsimlik bitkilerin yanı sıra çok yıllık bitkiler de kullanmak gerekir.

Renkleri gruplamak, büyük peyzajlarda düzenli bir görünüm yaratırken, özellikle de kır çiçeği bahçelerinde renkleri rastgele serpiştirmek, doğal bir estetik yaratır. Ne var ki her çeşit yineleme yorucu olabileceğinden, tekrarı kararında bırakmak önemlidir. Her ikisini dengeli bir şekilde bir arada kullanmanın yarattığı çeşitlilik, göze çok hoş görünür.

Biçim
Peyzajınıza dahil ettiğiniz biçimler, peyzajın nasıl algılanacağını belirler. Kaldırım taşlarını doğru şekilde kullanmak, çiçek tarhlarını yürüme yollarından ayırır. Çiçek tarhlarında da seviye önemlidir. Uzun boylu çiçekler arkada, kısa boylular önde olmalıdır ki her şey güzelce görülebilsin ve renklerin keyfine varılabilsin. Çim alanların arasındaki çiçek adaları veya binanın çeperlerini çerçeveleyen bordür biçimli bitki şeritleri özellikle hoş görünebilir.

Simetri peyzajın ayrılmaz bir parçası olmakla birlikte, bitkiler genellikle tek sayılı gruplar halinde daha hoş görünür.

Çizgi

Kafamızı nereye çevirsek karşılaştığımız çizgiler kadar gözün hareketini kontrol edebilen bir şey yoktur. Ziyaretçilerinizin dikkatini bir su elemanı ya da ilginç şekilde budanmış bir ağaç gibi belli bir odak noktasına çekmek için düz çizgiler kullanarak, bu özellikten yararlanabilirsiniz. Ne de olsa peyzajınızın bu ihtişamlı özelliklerinin gözden kaçmasını istemezsiniz! Ayrıca altlarına ufak çiçekler dikerek ya da düz ağaç dizileri yaparak ziyaretçilerinizin dikkatini belli bir mesafedeki odak noktalarına da çekebilirsiniz.

Peyzaj tasarımında eğimli çizgiler de çok kullanışlıdır çünkü binanızın sert hatlarının yanında, özellikle de yürüme yollarında kullanıldığında, ziyaretçileriniz için çekici bir özelliğe dönüşürler. Eğimli çizgiler, modern binalarda giderek daha fazla kullanılmaktadır. Bu durumda da özellikle giriş yollarında veya taraçalanmış bahçelerde düz çizgiler oldukça çarpıcı olur.

Ölçek
Dolduracak dönümlerce alanınız varsa bir metre karelik bir çiçek bahçesi epey kifayetsiz kalacaktır. Aynı şekilde, dört metre eni olan bahçenizin ortasındaki kırk metrelik bir meşe ağacı, etrafındaki her şeyi önemsizleştirmekle kalmayacak, hem sizin hem de altındaki bitkilerin ışığını kesecektir. Bu nedenle peyzajınızı tasarlarken, mekândan tam anlamıyla faydalanabilmek açısından ölçek çok önemlidir. Dahası, fidanlıkta gördüğünüz saksı şimdi size cılız görünse de, büyüdüğünde nasıl olacağına da hazırlıklı olmak gerekir!

Doku
Bitkileri dokuya göre gruplamak, bir bütünlük duygusu yaratmakta renk kadar etkilidir. Ağaç gövdelerinin, bitki saplarının, yaprakların ve taçyaprak düzenlerinin dokusu bunlara dahildir ve pek çok bitki bu özelliklere göre gruplandığında ortaya çıkan sonuç göz alıcı olabilir. Şifalı bitkiler de bu açıdan faydalıdır çünkü ziyaretçileriniz için harika kokan bir mekân yaratmanın yanı sıra can sıkıcı zararlıları ve böcekleri de uzaklaştırırlar. Ayrıca çeşitli dokulara sahip yapraklar ve çiçekler barındırırlar.

Her peyzaj farklıdır ve belli fiziksel ve estetik ihtiyaçlara cevap vermek üzere yapılan tasarımlarda olasılıklar sonsuzdur. Lokasyondan mikroklimaya, ebattan amaca kadar her projede sonuçları etkileyen farklı etkenler söz konusudur. Ancak bir peyzajı belli bir duygusu veya işlevi olacak şekilde tasarlamanın belli bazı yolları vardır.

Resmi peyzajlar genellikle akla kraliyet veya başkanlık sarayı bahçelerini getirir. Düz çizgiler, kusursuz simetri, özenle budanmış çalılar ve ağaçlar ve parlak renkli süs çiçekleri, resmi fakat çarpıcı bir bahçe yaratmaya katkıda bulunur.

Diğer taraftan gayrıresmi peyzajlar bunun tam tersidir. Eğimli çizgileri tercih etmek ziyaretçileri cezbederken, daha az açık mekân ve asimetri, doğal ve yabani bir estetik yaratır. Toprağı tamamen örten çiçek yatakları ise, rahat ve doğal güzelliğiyle arıları ve böcekleri kendine çeker. Ayrıca bu peyzaj türünde daha çok yerel bitki kullanılır çünkü bunların bakım ihtiyaçları daha azdır ve peyzaja daha doğal bir görünüm katarlar.

Bu iki tür elbette birlikte de kullanılabilir. Peyzaj tasarımı bu kategorilerden birine sıkıştırılmak zorunda değildir. Ticari peyzajların çoğunda kıvrımlı yürüme yollarıyla binaların katı yapısı etkili bir biçimde yan yana gelir. Diğer yandan cazip koni biçimli çalılar ve değişik biçimlerde budanmış ağaçlar lüks duygusu verir.

Zen bahçeleri rahatlık ve dinginlik hissi vermek için bire birdir. Meditasyona önem veren bir Japon Budizm ekolünün armağanı olan bu bahçeler, renk, biçim ve doku tasarımı itibarıyla ziyaretçilerin ruhuna huzur veren inanılmaz bir sadeliğe sahiptir. Özenle yerleştirilmiş taşlarıyla, görenlerin modern dünyanın dikkat dağıtan unsurlarından uzaklaşıp anda kalabilmesini sağlar. Yuvarlak taşlar, Zen bahçelerinin olmazsa olmazıdır. İtinayla düzeltilmiş çakıl yolların ve biçimlendirilmiş yosunların da denizdeki adalar konseptine katkıda bulunduğu bu bahçelerde neredeyse hiç çiçek kullanılmaz.

Ne var ki Zen bahçelerini anlatmak için kelimeler yetersiz kalır. Verdikleri huzurun boyutunu anlamak için bir Zen bahçesini gözlerinizle görmeniz gerekir!

Büyük bir peyzajda bölümler olması kaçınılmaz olsa da küçük bahçelerde bu söz konusu olmayabilir. Alanları çitlerle, çalılarla, çiçek tarhlarıyla, ahşap kenarlıklarla, hatta çiçek adalarıyla bölmek peyzajınızı gerçekte olduğundan daha ferah hissettirerek daha cazip hale getirebilir.

Ticari peyzajlarda, ziyaretçilerinizin farklı ihtiyaçlarını karşılayacak farklı bölümler yaratmak önemlidir. İnsanların gidip biraz soluklanabilecekleri kuytu bir pergola, hastaneden alışveriş merkezine kadar pek çok peyzajın temel unsurlarından biridir. Masaların birbirinden çiçek saksılarıyla ayrıldığı yemek verandaları, çocukların koşturup börtü böcekle oynayabileceği kır çiçeği bahçeleri ya da labirentler, bir peyzaja değer katan ve herhangi bir peyzaja eklenebilen unsurlardır.

Peyzajınızı elbette kendiniz de tasarlayabilirsiniz; ancak biz, özellikle de büyük ölçekli ticari projelerde bir peyzaj firmasıyla çalışmanızı tavsiye ederiz.

Peki sizin için doğru kişinin kim olduğunu nereden anlayacaksınız? Peyzaj dünyasında sürece dahil olan uzmanlara verilen bir sürü farklı isim vardır. Aradığınız kişiyi bulmanıza yardımcı olmak için yanınızdayız.

Genellikle bir bahçenin ya da ticari peyzajın tüm ayrıntılarını tasarlamak ve uygulamak için peyzaj üstlenicileri kullanılır fakat bu her zaman böyle olmayabilir. Tasarımınızla ilgili destek ya da teklif alırken, peyzajınıza dahil etmek istediğiniz unsurların listesini vermeyi ihmal etmeyin ki karşınızdaki kişi sizin projeniz için uygun üstlenici olup olmadığına karar verebilsin.

Peyzaj tasarımcısı, peyzajınızın estetik özellikleri konusunda size yardımcı olurken, aynı zamanda yürüme yollarından aydınlatmaya, büyük ağaçların dikiminden pergolanın yerleşimine kadar mekânın ihtiyaçlarının bir bütün olarak nasıl karşılanacağını değerlendirir. Ancak drenaj, su hasadı, sulama gibi su tasarrufu detaylarına hâkim değildir. Burada, bahçeciliğe ait mühendislik konularındaki derinlemesine bilgisiyle, bir peyzaj mimarı devreye girebilir.

Köklü bir peyzaj şirketi, projenizin tam olarak planlandığı gibi ilerleyebilmesi için, yukarıdakilerin tamamını içeren bir uzman kadrosuna sahip olmalıdır.

Sürdürülebilir peyzaj tasarımı elbette yapılabilir. Hatta bunu yapmanızı şiddetle tavsiye ediyoruz!

Ne dikeceğinizden nereye dikeceğinize, kullanacağınız yapısal peyzaj elemanlarından bunların yerlerine kadar peyzajınızın her öğesi optimize edilebilir. Peyzaj tasarımı ile sürdürülebilirlik ayrılmaz bir ikilidir.

Bakım gereksinimini en aza indiren kuru peyzaj, sürdürülebilir bir örnek uygulamadır. Bu uygulamada, genellikle kuraklığa dayanıklı ve yavaş büyüyen geniş bir bitki yelpazesi kullanılır. Mevcut mikroklima koşullarında evrimleşen yerel türler doğal olarak daha az su istediğinden, zararlılara karşı bir derece dirençli olduğundan ve eldeki toprakta mutlu olduğundan, bu önemlidir. Çiçek tarhlarınızı bitkilerin toprak, güneş ve su ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak tasarlamak, su tasarrufu ve daha az CO₂ salınımı açısından özellikle önemlidir.

Yabani otları temizlenmiş, güzelce sulanmış çimler harika görünse de, daha sürdürülebilir bir bahçe için, yine bahçenizi yemyeşil gösteren fakat o kadar fazla bakım talep etmeyen microclover gibi başka yer örtücü bitkiler de tavsiye edilir. Peyzaj düzenlemenizde yer olduğu takdirde, yağmur bahçesi veya yağmur hendeği adı verilen ufak rezervuarlar da su toplama açısından ideal olabilir, çünkü yoğun yağmurlardan sonra biriken sular buralarda toplanarak, derin köklü bitkileri sular. Bunun için yeterli yeriniz yoksa, su fıçıları da bahçenizde sonradan kullanılmak üzere su toplamak için güzel depolama çözümleridir.

Güneş panelleri ve güneş enerjili bahçe aydınlatmaları, bir hayli enerji tasarrufu yaparlar. Fotovoltaik (PV) sistemler doğru yerlere yerleştirildiğinde, topladıkları güneş ışığından önemli miktarda enerji üretebilirler.

Binanızın etrafına ağaç dikmek ve pergola gibi yapısal peyzaj elemanları kullanmak, enerji tüketimini azaltmanın bir diğer yoludur. Bunlar binanızı şiddetli rüzgâr, yağmur ve sıcaklık gibi olumsuz hava koşullarından koruyarak, ısıtma ve soğutma ihtiyacını azaltırlar. Dikey bahçeler ısıya, sese ve yağmura karşı yalıtım amaçlı da kullanılabilir. Peyzajda ahşap çok güzel doğal bir estetiğe sahiptir. Bu tür malzemeleri yerel kaynaklardan elde ederek ve yeniden kullanarak, hem maliyeti düşürmüş hem sürdürülebilir bir tasarım yapmış hem de nakliyeden kaynaklı hava kirliliğini azaltmış olursunuz.

Peyzaj tasarımı, dikkate alınması gereken çok fazla unsur olduğundan, doğru yapıldığında uzun süren bir süreçtir. Elbette bir peyzaj şirketine başvurmadan, kendi başınıza, uygulamalardan yararlanarak ya da basit bir kalem kâğıtla da işe başlayabilirsiniz. Kendi bahçelerimizi zevk için yeniden tasarlamaya saatler harcayabiliriz. Nihayetinde bu, istediğimiz kadar uzatabildiğimiz bir süreçtir!

Bir sonraki adıma geçip de bir peyzaj şirketiyle irtibata geçtiğinizde başlayan tasarım süreci, genellikle birkaç aylık bir kafa yorma ve toplantılar silsilesini içerir. Bu, her tür detayın dikkatle ele alınmasını ve planlanmasını, böylece tüm malzemelerin ve kaynakların zamanında hazır edilebilmesini ve uygulama sürecinin pürüzsüzce yürümesini sağlar.

Fakat tabii ki plan ne kadar karmaşıksa düşünülecek o kadar çok şey olduğundan, tasarım süreci de o oranda uzun olur!

Peyzajın maliyeti elbette önemli bir konudur ancak kolayca yanıt alabileceğiniz bir konu değildir. Çünkü peyzaj projenizin nihai maliyetini belirleyen pek çok farklı etken vardır. Bu bir yandan da şu anlama gelir: Geniş veya dar, her tür bütçe için sonsuz olasılık vardır. Eski malzemeleri yeniden kullanmak, para tasarruf etmenin harika bir yoludur. İri su elemanları kullanmaksa lüks aracılığıyla ziyaretçilerinizin gözlerini boyar (ama cebinizde delik açar). Bir peyzaj şirketine başvurduğunuzda önemli olan, aynı proje için aşağı yukarı aynı teklifleri almaktır. Uzmanlar elbette tasarruf yolları konusunda size fikir verecektir ancak aynı proje için aldığınız bir teklif diğerlerinden çok düşükse -ya da çok yüksekse- bir şeylerden ödün verilmesi ve projenizin sonuçlarının istediğiniz gibi olmaması ihtimali yüksektir. Kaliteden ve hayalinizdeki peyzajdan ödün vermeyin. Peyzaj şirketleriyle ve tasarımcılarla konuşarak sizin için doğru çözümü bulmaya çalışın.

Artık yaptığınız planlar için teklif almaya ve projeniz ve bütçeniz için uygun peyzaj şirketini seçmeye hazır olabilirsiniz. Şirketlerle temas kurmaya başlamadan önce, peyzajdan beklentilerinizle ilgili birkaç not alsanız iyi olur. Peyzajcılar, peyzajınızın marka imajı ve kişilik bakımından ne ifade etmesini istediğinizi, peyzajınızın ziyaretçilerinize ne sunacağını, nelerden ödün vermeyeceğinizi ve tabii bütçenizin ne kadar olduğunu bilmek isteyecektir. Seçtiğiniz peyzaj şirketiyle görüşmeleriniz sırasında bazı değişikliklerin olması normaldir, o nedenle vizyonunuzu gerçekleştirebilmek için peyzajınızda bulunmasını istediğiniz unsurlara dair kapsamlı bir liste bulundurmak iyi bir fikir olacaktır.